Hans Achterhuis’s boek is een andere belangrijke inspiratiebron geweest voor mijn boek over de betekeniseconomie. Het boek draait om de vraag in hoeverre het idee van de vrijemarkteconomie, dat Achterhuis gelijkstelt aan het neoliberalisme, de eigenschappen van een utopie bezit zoals die door Achterhuis opgesteld zijn.Het eerste kenmerk van een utopie is dat het altijd gaat om het geheel vernieuwen van een samenleving, vanuit de aanname dat deze samenleving maakbaar is, het tweede kenmerk van utopieën. Kenrmeken drie en vier zijn volgens Achterhuis dat een utopie niet zonder geweld en niet zonder leugen kan bestaan.
Voordat hij deze vraag beantwoordt geeft Achterhuis een uitgebreide analyse van het vrijemarktdenken aan de hand van het boek Atlas Shrugged van Ayn Rand dat volgens Achterhuis aan de oorsprong heeft gestaan van deze economische ideologie. Een uitgebreide recencie van het boek vind je bijvoorbeeld hier. Achterhuis’ conclusie is overigens duidelijk: het vrijemarktdenken, of neoliberalisme, is op en top een utopie, en wel een utopie die zo krachtig is dat zelfs Achterhuis zelf er lange tijd in heeft geloofd.
Gaat het hier wel om neoliberalisme?
‘De utopie van de vrije markt’ heeft grote invloed gehad op mijn eigen denken over het neoliberalisme. Dit denken is recent echter flink aan het wankelen gebracht door het gesprek dat ik had met Lex Hoogduin, hoogleraar Economics of Complexity and Uncertainty in Financial Markets and Financial Institutions aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn eerste opmerking naar aanleiding van mijn boekconcept over de betekeniseconomie dat ik aan hem opgestuurd had luidde als volgt: wat jij neoliberale economie noemt is helemaal niet wat economen verstaan onder neoliberalisme. Ayn Rand gaat over objectivisme en dat is echt iets anders dan het neoliberalisme. Ik moet bekennen dat ik nogal in verwarring was, aangezien ik op basis van alles wat ik gelezen heb, dacht dat ik een helder beeld had van wat het neoliberalisme is. Op dit moment weet ik dat dus niet meer zo zeker. Volgens Lex Hoogduin kan het neoliberalisme het best begrepen worden aan de hand van het boek ‘The Good Society’ van Walter Lippman uit 1944. Ik stel mijn oordeel uit. Ik ga opnieuw lezen en kijken wat dat aan eventuele nieuwe inzichten oplevert. Inzichten die ik dan vanzelfsprekend hier zal delen.
Hans Achterhuis in gesprek met Wim Brands. VPRO 2010 deel 1 (7:30 minuten)
Recente reacties