Ik kreeg dit boek uitgereikt tijdens een bijeenkomst van de Rabobank waarbij Herman Wijffels de hoofdspreker was. Ik kende het niet, maar vind het achteraf bezien een van de beste boeken die ik de afgelopen jaren gelezen heb. Sandel stelt ons de vraag in wat voor soort samenleving we willen leven, welke rol we de economie daarin toebedelen, en welke gevolgen ons economisch handelen heeft voor onze samenleving. Net als Tomas Sedlacek stelt Sandel dat economie per defintie waardegeladen is, een bepaalde moraliteit vertegenwoordigt waar we als mensen iets van zouden moeten vinden, omdat zij onze manier van leven verregaand beïnvloedt.

Wat dit boek zo goed maakt in mijn beleving is dat Sandel ons deze vraag voorhoudt aan de hand van allerhande concrete voorbeelden zonder zelf te oordelen en ons te vertellen wat we zouden moeten vinden. Hij laat ons zelf onze conclusies trekken en ‘dwingt’ ons als het ware om onze eigen morele opvattingen tegen het licht te houden.

De formule is steeds hetzelfde: hij legt een concrete situatie voor (bijvoorbeeld de handel in levensverzekeringen van aids-patiënten, zogenaamde viaticals), beschrijft hoe we deze situatie vanuit onze huidige economsiche opvattingen duiden (volstrekt verantwoord, er is sprake van vrije uitwisseling van goederen) en stelt ons vervolgens de vraag wat we daarvan vinden (verdienen aan de dood van anderen). Bij mij leidde dit regelmatige tot oprechte verbijstering over hoe zaken op dit moment gaan en tegelijkertijd tot een ongemakkelijke blik in de spiegel over mijn eigen handelen.

Het effect is precies wat Sandel nastreeft met zijn boek: dat ieder van ons voor zichzelf bepaalt waar de morele grenzen van marktkerking liggen en dat we onze grenzen vervolgens met elkaar afstemmen en blijven afstemmen. Het meest onverstandige wat we kunnen doen, volgens Sandel, is klakkeloos de moraal van de markt overnemen, zoals we nu in veel gevallen doen.

De video die ik hieronder gekozen heb, is de TED Talk van Michael Sandel uit 2013 die start met de prikkelende vraag ‘What should be the role of money and markets in our societies?’

Hoe je mensen hun eigen moraal laat ontwikkelen

Michael Sandel roept op om onze eigen economische moraal te onderzoeken en te bepalen. Hoe? Door ethische vragen te stellen: wat vinden we goed en wat niet en waarom vinden we dat? Johannes Visser houdt in de Correspondent van 11 juli 2017 een soortgelijk pleidooi. Na zes jaar voor de klas staan concludeert hij dat we kinderen voortdurend leren wat goed en fout is. Maar we leren ze niet zélf nadenken over wat goed is. Het Nederlandse onderwijs levert daarom kinderen af met veel meningen en weinig overtuigingen. Hij beschrijft concreet hoe het anders kan aan de hand van een speciaal daarvoor ontwikkeld spel Terra Nova Minimaatschappij.

Lees hier het artikel van Johannes Visser >

TED Talk Michael Sandel uit 2013 (14:37 minuten)

2017 What’s the Right Thing to Do? Human, NPO2

In What’s the Right Thing to Do?, de nieuwe filosofische serie van Human, confronteert Michael Sandel 21 internationale deelnemers met hun eigen morele afwegingen en onderliggende principes. In vijf afleveringen worden onder anderen Carolien Borgers, Danny Ghosen, Hajar Alariachi, Jeroen Woe en Philip Huff aan het denken gezet over immigratie, robotisering, discriminatie, inkomensongelijkheid en privacy. Blijven ze bij hun principes, of zijn ze in staat deze te herzien?

Bekijk de trailer hieronder voor een indruk van deze serie. Klik hier om naar de website te gaan en de afleveringen te bekijken. De afleveringen duren ongeveer drie kwartier.

<iframe width="560" height="315" src="http://embed.vpro.nl/player/?id=WO_HUMAN_9738017&profile=human" frameborder="0" allowfullscreen webkitallowfullscreen></iframe>